بازار های اصفهان در دوره صفویه

از گذشته تا کنون بازار به عنوان یکی از عناصر اصلی شهرهای ایران و تامین کننده نیازهای مردم وداد وستد بوده است. بازارها مانند مساجد در مرکز شهر ساخته می شد واین دلیل بر اهمیت آن می باشد. اغلب بازارهای ایران مسقف بوده و مغازه ها در دوطرف و مقابل یکدیگر قرار داشته اند. یکی از بزرگ ترین، مهم ترین وجالب ترین بازار های ایران وحتی جهان اسلام بازار اصفهان می باشد. بازار اصفهان از قدیم، نه تنها به عنوان مکانی برای مبادلات اقتصادی وتجاری بوده، بلکه امور دینی، فرهنگی وسیاسی در آن جا نیز انجام می گرفته است. مجموعه ای از مسجد، مدرسه، حمام، راسته، کاروانسرا وتیمچه در درون بازار قرار گرفته است. علاوه بر این بازار اصفهان به عنوان یکی از هنرها ی معماری و بناهای تاریخی دارای عظمت وشکوه ویژه ای است واز جهت تهیه کالا وسوغاتی وصنایع دستی همواره مورد توجه سیاحان وبازدید کنندگان مختلف بوده است.
در این تحقیق سعی شده به روش کتابخانه ای بازار های اصفهان در عصرصفوی مورد بررسی قرار گیرد.

کلید واژگان:

بازار، اصفهان، صفوی، مدرسه، مسجد.

تعریف اصطلاح ومفهوم بازار:

واژه‌ی بازار در زبان پهلوی «واکار» وپارسی باستان «آباکاری» مرکب از «آبا» به معنی محل واجتماع و «کاری» به معنای چریدن است. این لغت در گویش سمنانی «وازهار» گفته می شود. (میرعظیمی،181:1379) محمد معین در تعریف لغت بازار می گوید: «محل خرید وفروش کالا وخوراک؛کوچه سرپوشیده که از دو سوی دارای دکان ها می باشد.»(معین،1371،453). شعرا ونویسندگان بزرگ نیزهرکدام درآثار خود بازار را به معنای خاصی آورده اند.
از دیر زمان محل داد وستد عمومی در شهرهای مختلف ایران را بازارمی گفتند. بازار مکانی بوده شامل دو رشته دکان به هم پیوسته درمقابل یکدیگرکه سقفی به سبک خاص آن دو رشته را به یکدیگر می پیوسته است. شاردن نیز در تعریف بازارهای ایران می گوید: «بازاربه معنای مرکزدادوستد است وعبارت است ازکوچه های بزرگ مسقف وسرپوشیده که فقط دکان ها درآن دیده می شود (شاردن،1345: 65). در دو طرف بازار، کوی ها وسراها وتیمچه ها وبازارچه هایی بوده است که هر یک به بخشهای خاص وکالای ویژه اختصاص داشته است؛ ازآن جمله: بازار فرش فروشان، طلاسازان، مسگران، چرمسازان، پارچه فروشان وسماورسازان. در خصوص مفهوم بازار تعریف های بسیاری شده است؛ ازجمله اینکه «بازارمرکز شهرهای اسلامی کانون به هم پیوسته بازرگانی ودادوستد کلی وجزیی،صنعتگری وپیشه وری وسایر فعالیت های اقتصادی ازجمله مرکز اصلی ستاد هدایت ،سازماندهی ونظارت اقتصادی است.بازار، محور مسائل سیاسی،اجتماعی وفرهنگی در چارچوب هیات های مذهبی در شهر است.»(مومنی،1371: 209).
بازارها نه تنها عهده دارنقش اقتصادی بودند بلکه یکی از قطب هلی سیاسی، فرهنگی ومذهبی شهر محسوب می شد. بازار در حقیقت یکی از جلوه های روابط درون شهری است، خصوصا بازار های ایران که فعالیتی چند جانبه ونقش بسیار مهمی در جامعه‌ی ایران دارند (جباری،1379:63). بازار ایران با ویژگی منحصر به فرد خود، با گسترش فرهنگ شرق، ابتدا به قلمرو جهان اسلام وسپس دیگر نقاط دنیا وارد شد و از مقبولیت ومعروفیت خاصی برخوردارشد والهام بخش بناها ومراکز تجاری شهر های بزرگ دنیا به خصوص اروپا از قرن 19 به این طرف شد و به تدریج به آمریکای انگلوساکسون راه یافت وبه نام «مال» مشهور گشت (ضیا توانا،1380: 22). واژه‌ی «پاساژ» نیزگرفته شده از بازار است که در زبان اروپایی تغییر یافته است.