بازارهای تاریخی اصفهان، مراکز اقتصادی و جلوه های فرهنگی

اصفهان- ایرنا - بازارهای تاریخی و مراکز داد و ستد سنتی در هسته مرکزی شهر اصفهان همچنان به عنوان مراکز اقتصادی، جلوه های فرهنگی و کانون رفت و آمدهای گردشگران و مسافران فعالیت دارد.

قرنها گذشته است اما این بازارهای قدیمی هنوز هم فارغ از غوغای روزمره زندگی صنعتی، گفتنی ها و دیدنی های فراوان دارد.
پرتو زرین خورشید از دریچه ها وپنجره های بی مانند به داخل بازار قدیمی می تابد و شانه رهگذاران و مسافران را نوازش می کند تا از معماری زیبا و خیره کننده این بناها غفلت نکنند.
بازار در ساخت و سازهای شهری در تمامی مناطق ایران بویژه اصفهان از نظر اقتصادی و حتی فرهنگی و اجتماعی نقشی محوری داشته بگونه ای که پس از مسجد، هسته اولیه یک محله را تشکیل می‌داده است.
در شهرهای بزرگ، هر محله دارای یک یا چند بازارچه بوده و یک بازار بزرگ و اصلی نیز در هسته مرکزی شهر ها وجود داشته است.
در شهر اصفهان که همواره یکی از مراکز مهم تجاری و اقصادی ایران بوده 37 دهنه بازار با محوریت بازار اصلی و میدان نقش جهان محل فعالیتهای اقصادی و اثرگذاریهای فرهنگی و اجتماعی بوده که این نقش را همچنان حفظ کرده است.
بازار مهم ترین محور و شاه راه ارتباطی در شهرهای قدیمی بود و بیشترین آمد و شد شهروندان در آن صورت می گرفت.
بازار مهم ترین عامل ارتباطی شهر بود که نه تنها مردم، در آن حضور داشته و کالاها و سرمایه ها در آن جریان داشت بلکه اطلاعات، اخبار و آگهی ها نیز از طریق آن بین مردم رد و بدل می شد.
شهر اصفهان نیز به دلیل قدمت و عظمتی که در طول تاریخ و بویژه پس از ظهور اسلام داشته، از نظر تعداد بازارهای باشکوه و جالب در میان شهرهای کشور جایگاهی برجسته داشته بطوری که مورخین در دوران های مختلف از این شهر توصیف های زیادی داشته اند.
ناصر خسرو، سیاحی که در سال ۴۴۴ هجری قمری به اصفهان سفر کرده است ضمن توصیف بازارهای متعدد شهر اصفهان از بازاری سخن می گوید که دویست صراف در آن به داد و ستد مشغول بوده اند.
بازارهای فعلی اصفهان که یادگار عصر دیلمیان و سلجوقیان بویژه صفویه است در طول تاریخ همچون سایر بناها و آثار این شهر تاریخی فراز و نشیب های مختلفی را به خود دیده است.
یکی از سیاحانی که در حدود ۸۰ سال پیش به ایران سفر کرده است به تفصیل از بازارهای اصفهان سخن گفته و بر تعدد و تنوع مشاغل بازار تاکید کرده است.
در طول بازارهای اصفهان حمام ها و مدارس و چهارسوهای بسیار زیبایی وجود داشته که برخی از آن ها هنوز نیز پابرجا بوده وبا همان کاربردهای قدیم به فعالیت خود ادامه می دهند.

* بازار قیصریه :
مهمترین بازار اصفهان بازار قیصریه است که میدان امام را به میدان عتیق (کهنه) و اصفهان عصر سلجوقی مربوط می کند. این بازار که بازار سلطانی نیز نامیده می شود در زمان صفویه یکی از باشکوهترین بازارهای ایران و بزرگترین مرکز داد و ستد بود که انواع پارچه های گرانقیمت و اجناس مختلف در آن به فروش می رسید.
بازار قیصریه در سال ۱۰۲۹ هجری قمری احداث گردید و دروازه باشکوه و نفیس آن نیز قیصریه نامیده می شد. از این بازار که سقفی گنبدی دارد به عنوان بزرگترین و مجلل ترین بازارهای اصفهان نام برده می شود.
راسته بازار قیصریه در دو طبقه مرتفع ساخته شده که طبقه بالا به امور دفتری و بازرگانی اختصاص داشت و در طبقه پایین مغازه‌ های اصناف گوناگون در کنار هم فعالیت می کردند.
از این بازار بزرگ و مجلل بازارهای دیگری منشعب می‌شود که برخی از آنها هنوز هم فعال است.

* بازار شاهی (بازارچه بلند)
علاوه بر بازار قیصریه، بازارهای دیگری هم در اصفهان وجود داشتند که معروف ‌ترین آن‌ ها بازار شاهی یا بازارچه بلند است که در سال 1118 هجری برابر با 1706 میلادی به همراه مدرسه و سرای فتحیه در زمان شاه سلطان حسین آخرین حکمران صفویه ساخته شد.
این بازار در خیابان چهارباغ و در عصر صفوی به کوی شاهزادگان متصل می شده و آن را به نام شاهزادگان می نامیدند.
باقی مانده این بازار نفیس انبار دخانیات است از مدرسه چهارباغ و سرای فتحیه (هتل عباسی) و باغ هشت بهشت درهایی به این بازار باز می شده است. این بازار در تاریخ طی سالهای اخیر مرمت شده و مرکز فروش صنایه دستی اصفهان است.

* بازار بزرگ اصفهان:
این بازار از میدان امام (ره) شروع و به بازار طوقچی ختم می شود. در این بازار مجموعه ای از سراها، تیمچه ها، مساجد و مدارس اصفهان به چشم می خورد.

* بازار غاز :
بازار غاز از آخر میدان عتیق شروع و به محله جوباره وصل می شود و از طرف دیگر به بازار بزرگ متصل می شد.
این بازار از بازارهای معروفی است که در بیشتر کتابهای مربوط به اصفهان نامی از آن به چشم می‌خورد. مرحوم بهشتیان بازار غاز را به همراه برخی بازارهای دیگر از بقایای بازارهای قدیمی‌ می داند.
بازار غاز در زمان حال نیز دائر است و بسیاری از محققان و شهرسازان بر این عقیده هستند که این بازار در روی بلندی قرار گرفته و نسبت به محیط اطراف ارتفاع دارد.
به احتمال زیاد این بازار در دوره ‌های مختلف تخریب و بازسازی شده باشد که آخرین دوره آن مربوط به صفوی است.
* بازار مسگرها :
بازار مسگرها از بازارهای اصفهان است که در ضلع غربی میدان نقش جهان و در شمال کاخ عالی قاپو قرار دارد.
این بازار در زمان حکومت صفویه ساخته ‌شد و مرکز تولید ظروف مسی بود، اما اکنون به بازار عرضه این تولیدات تبدیل شده و ضرباهنگ ناشی از برخورد چکش و مس سالهاست که دیگر از این بازار شینده نمی شود .

* بازار گلشن یا جارچی :
این بازار از چهار سوی ' قلندرها ' تا محل دروازه اشرف امتداد دارد و از ساختمان های عصر صفوی است.
اماکن قدیمی‏ که در این بازار واقع شده، مسجد ' ملک علی بیک جارچی باشی ' از عهد شاه عباس کبیر سال 1019 هجری قمری و مدرسه ملا عبدالله در سال 1022 هجری قمری است.
سرای بزرگ، گلشن، فخر و دو تیمچه تجاری و مهم ازجمله سراهای این بازار محسوب می شود .

* بازار دروازه اشرف:
این بازار از دروازه اشرف شروع تا چهار سوی شاه ( از بناهای عصر شاه عباس ) و مدرسه ملاعبدالله امتداد دارد و مربوط به عصر صفویه است.
مدرسه جده بزرگ ساخته شده در سال 1058 هجری قمری و مدرسه ملا عبدالله از بناهای شاه عباس کبیر در این بازار واقع شده است.

* بازار لواف ها و آهنگران :
این دو بازار در دو طرف خیابان حافظ که از میدان شاه منشعب می شود قرار دارند.
مدرسه خواجه ملک در شمال شیخ لطف الله و مشرق بازار لوافان و آهنگران واقع شده است.

* بازار کفشدوزها :
این بازار از محدوده مسجد شیخ لطف الله تا مسجد امام (ره) امتداد دارد در جهت سمت جنوب و غرب میدان نقش جهان و طرفین کاخ عالی قاپو واقع شده است.

* بازار رنگرزها:
این بازار که از بناهای شاه عباس کبیر است از بازار کفشدوزها به بازار دارالشفاء منتهی می شود و اکنون هم دائر است.

* بازار چهارسو نقاشی:
بازار چهارسو نقاشی بازار بزرگی بوده که قسمتی از آن باقی مانده و اکنون در جنوب خیابان شاه عباس واقع است. مدرسه مریم بیگم و چهارسو نقاشی در این بازار قرار داشته ‏اند.

* بازار مقصود بیک (چهارسو مقصود):
این بازار از جنوب شرقی میدان نقش جهان تا بازار حسن آباد امتداد دارد. امامزاده احمد و مسجد ساروتقی در این بازار واقع شده ‏اند و تکیه گلبنده ‏ها در نزدیک امامزاده احمد قرار دارد.

* بازار ریسمان:
این بازار از انشعابات بازار عربان بوده و به میدان هاتف متصل می شود.

* بازار نجف آبادی ها:
این بازار از منشعبات بازار عربان قدیم بوده است و سراهای خانی و اردستانی در این بازار قرار دارند.
از این بازار کوچه‏ ای منشعب می شود که به دو مناره گنبدسلطان بخت آغاملکه آل مظفر می رسد.
در وسط این بازار حمام کوچکی است از آثار شیخ بهایی وجود دارد.

* بازار نیم آورد:
از بازار اصفهان، بازاری منشعب می شود به نام بازار نیم آورد و به خیابان جدید متصل می شود.
مدرسه تاریخی نیم آورد که از بناهای عهد شاه سلطان صفوی است در این بازار واقع شده و نیز مساجد خیاط ها، نو، ذوالفقار و شیشه در این بازار قرار دارند.

* بازار تفنگ سازها:
این بازار در عصر شاه عباس بزرگ احداث شده است.
بازار تفنگ سازها در سرای مخلص به بازار سماورسازها می ‏پیوندد و نام بازار انشعابی آن چنانکه گفته شده بازار چخماق سازها است. این دو بازار زمانی به نام شمشیرگرها موسوم بوده ‏اند.

* بازار کلاهدوزها:
این بازار به بازار قیصریه منتهی می شود و مقابل بازار قنادها است.

* بازار زرگرها :
بازاری است که از چهارسوی کرباس فروش ها به بازار قهوه کاشی ها منتهی می شود.
در وسط آن چهارسویی است و به دارالشفاء منشعب می شود. چنانکه گفته شده مسجد کوچک دارالشفا در این بازار انشعابی قرار داشته است .

* بازار قنادها:
در عهد صفویه این بازار مخصوص قلمزن ها و قندیل سازان بوده و در دوران قاجاریه تبدیل به بازار قنادی ها شده است.

* بازار علیقلی آقا :
این بازار در محله بید آباد واقع و دارای چهارسویی زیباست که در دوران شاه سلطان توسط علیقلی آقا درباریان احداث شده در این بازار مسجد و حمام 'علیقلی آقا' نیز قرار دارد.
بازارچه های حاج محمد جعفرآباده‏ای، در دشت، بید آباد، حمام قاضی، خان، آقا، هارونیه، چهارسوق شیرازیان، اسماعیل کوسه، میدان میر، ریسمان و بازار مجلسی، جمال کله، سار و تقی، مرغ، منشی، نجارها و بازار گندم فروشان از جمله بازهای مهم و تاریخی شهراصفهان است که همچنان موقعیت اقتصادی و فرهنگی خود حفظ کرده و شاهد فعالیت و رفت وآمد است